Гэты тэкст для Глабальнай сеткі журналістаў-расследавальнікаў напісаў Марк Грэхэм, які кіруе праектам Wayback Machine больш за пяць гадоў. Да гэтага ён быў віцэ-прэзідэнтам NBC News Digital. Грэхэм дапамагаў запусціць першую службу электроннай пошты між ЗША і Савецкім Саюзам; запусціў праект першага вэб-інтэрфейсу анлайн-форума; дапамог запусціць iVillage, адзін з першых анлайн-сэрвісаў для жанчын.
Сайт Internet Archive — гэта некамерцыйная бібліятэка, якая займаецца прасоўваннем «ўсеагульнага доступу да ўсіх ведаў» і адзначае сёлета 25-годдзе. Сайт вядомы дзякуючы свайму сэрвісу Wayback Machine, якім я зараз кірую, і які захоўвае архіў амаль усяго публічна даступнага сеціва з хуткасцю больш за 1 мільярд архіваваных адрасоў URL у дзень.
Штодзень журналісты, даследчыкі, фактчэкеры, актывісты і шырокая грамадскасць бясплатна карыстаюцца сэрвісам Wayback Machine. Пра нас ці са спасылкай на нас было напісана некалькі тысяч артыкулаў. Нават некалькі вядучых журналістаў-расследавальнікаў у выніковай публікацыі GIJN «Мае ўлюбёныя інструменты» за 2020 год адзначылі сэрвіс як адзін з асноўных інструментаў, якімі яны карыстаюцца ў сваёй працы.
Ніжэй – агляд і інструкцыі для працы з Wayback Machine для журналістаў, якія хацелі б карыстацца сэрвісам падчас свайго наступнага расследавання.
Калі вы публікуеце артыкул, дзе ёсць спасылка на іншы сайт, але ягоныя ўладальнікі выдалілі асноўную старонку або сам сайт, то дадзеныя зніклі б беззваротна, калі б ніхто іх не заархіваваў. Няхай з вамі такога не здараецца!
Штодня дзесяткі мільёнаў URL-адрасоў архівуюцца карыстальнікамі з дапамогай функцыі «Save page now» (Захаваць старонку зараз). Кожны чалавек можа ўвесці URL-адрас, які трэба заархіваваць. А калі вы залагінены з бясплатнага ўліковага запісу, то можна папрасіць заархіваваць і «outlinks» — знешнія спасылкі з пачатковай старонкі. Вам на пошту прыйдзе справаздача аб працэсе архівацыі.
Яшчэ адна карысная функцыя Wayback Machine заключаецца ў тым, што вы можаце спампоўваць захаваныя URL-адрасы ў фармаце WACZ і праглядаць ці апрацоўваць іх з дапамогай сваіх інструментаў.
Функцыя «Save page now» («Захаваць старонку зараз») дазваляе аўтаматычна архіваваць вялікі аб’ём інфармацыі з Twitter. Напрыклад, вы можаце захаваць у архіве да 3200 апошніх твітаў з любога акаўнта. Для гэтага трэба скапіяваць і ўставіць у апаведнае поле URL-адрас, а пасля абраць адпаведную опцыю.
Крыху тэхнічных дэталяў: калі ў вас ёсць спіс URL-адрасоў, якія вы хочаце заархіваваць, дадайце іх у «слупок A» Google-табліцы. Пазначце потым спасылку на гэтую табліцу перад тым як націснуць на функцыю «Захаваць старонку зараз». У слупках B, C і D гэтай Google-табліцы з’явяцца код стану, URL-адрас архіва і адмысловая пазнака, калі лінк быў раней заархіваваны Wayback Machine.
Яшчэ адзін спосаб заархіваваць старонку — гэта адправіць URL-адрас па электроннай пошце на адрас «spn@archive.org», і, калі вы дадасце ў радок тэмы «capture outlinks» (захоп спасылак), то таксама будуць захаваныя зыходныя спасылкі з гэтай старонкі. Зноў жа, вы атрымаеце справаздачу на электронную пошту, калі працэс будзе завершаны.
Нарэшце, для больш тэхнічна прасунутых журналістаў, Wayback Machine прапануе праграмны інтэрфейс API, які дазваляе інтэграваць сэрвіс у існуючыя працоўныя працэсы праграмнага забеспячэння, альбо пры стварэнні новых аплікацый, каб дапамагчы аўтаматызаваць вашу працу. Прыкладам можа быць тэхналагічная некамерцыйная арганізацыя з Сан-Францыска Meedan, якая стварае праграмнае забеспячэнне для падтрымкі глабальнай журналістыкі. Яны інтэгравалі свой сэрвіс «Check» з Wayback Machine.
Бывае так, што хочацца знайсці і паказаць розніцу паміж дзвюма версіямі адной і той жа вэб-старонкі — магчыма, каб паказаць, як кампанія або чалавек змянілі свой сайт ці выправілі фармулёўкі на сваёй старонцы. Гэта можна зрабіць з дапамогай функцыі «Changes» (Змены).
Для гэтага ўвядзіце любы заархіваваны URL-адрас у поле пошуку на галоўнай старонцы Wayback Machine. Затым абярыце опцыю «Changes».
Вам будзе паказаны спіс архіўных версій з рознымі датамі. Гэтыя змены пазначаныя адпаведным колерам па ступені значнасці змяненняў.
Пасля абярыце любыя дзве версіі URL-адраса з пазнакай часу зменаў — яны будуць адлюстроўвацца побач, а тэкставыя адрозненні будуць вылучаныя сінім і жоўтым колерамі. Менавіта з дапамогай такой функцыі было паказана, як брытанскі блогер і палітычны дарадца спрабаваў перапісаць гісторыю. Змены ў ягоным блогу паказаныя на скрыншоце ніжэй.
Функцыя «Changes» ад Wayback Machine паказала, як былы галоўны дарадца брытанскага прэм’ер-міністра Дамінік Камінгс спрабаваў незаўважна дадаць тэкст (сінім, справа) у свой першапачатковы пост у блогу (злева).
Абярыце функцыю «URLs», каб знайсці суб-URL-адрасы любой старонкі, выкарыстоўваючы ключавыя словы або MIME-тыпы (пашырэнні) файлаў (напрыклад, png, jpg і г.д.). Вы можаце лёгка фільтраваць і сартаваць вынікі, каб знайсці цікавыя вам архівы.
Нашыя інжэнеры праіндэксавалі некаторыя файлы і калекцыі, і цяпер Wayback Machine прапануе поўны інтэрфейс тэкставага пошуку. Унізе галоўнай старонкі Wayback Machine ёсць раздзел «Collection Search» (Пошук па калекцыях). Там захаваныя зніклыя з інтэрнэту старонкі, напрыклад poetry.com, сайты расейскіх незалежных СМІ і калекцыя з 749 мільёнаў PDF-файлаў. На галоўнай старонцы Internet Archive можна таксама даведацца, як працаваць з калекцыямі. Калі вы хочаце, каб мы праіндэксавалі канкрэтныя калекцыі архіўных матэрыялаў (напрыклад, у адпаведнасці з рознымі шаблонамі URL-адрасоў), калі ласка, звяжыцеся з намі па адрасе info@archive.org.
У дадатак да API для архівавання праз сэрвіс «Захаваць старонку цяпер», ёсць таксама іншыя інтэрфейсы API, якія можна выкарыстоўваць для запыту ў Wayback Machine, каб даведацца, ці былі заархіваваны пэўныя URL-адрасы. Вы можаце прачытаць больш дэталёва пра іх тут.
Wayback, як і большасць сэрвісаў, не абмяжоўвае частату выкарыстання сваіх API. Тым не менш, доступ можа быць часам абмежаваны. Калі вы сутыкнуліся з якімі-небудзь праблемамі, звязанымі з выкарыстаннем Wayback Machine, адпраўце нам электронны ліст або паведамленне ў прыват у Twitter. Падтрымка журналістаў з’яўляецца нашым галоўным прыярытэтам.
Мы разумеем, што для поўнага разумення любога архіву неабходна веданне кантэксту і паходжання інфармацыі. Таму мы пачалі дадаваць кантэкстныя банеры, каб дапамагчы наведвальнікам лепш арыентавацца ў нашых архіўных рэсурсах. Гэтыя тыпы банераў могуць быць выкарыстаныя, калі вэб-старонка з архіва была выдалена або калі пра старонку напісала вядомая даследчая арганізацыя.
Wayback Machine выкарыстоўвае жоўтыя загалоўкі, якія спасылаюцца на знешняе выкарыстанне архіўных старонак, а таксама мае ўкладку «About this capture» (Пра гэты запіс), якая змяшчае гісторыю старонкі.
У старонцы бывае складана разабрацца без разумення паходжання URL-адрасоў на ёй. Напрыклад, ці былі пэўныя выявы на старонцы даданыя ў той жа час, што і іншыя элементы на старонцы? Вы можаце ўбачыць гэтую інфармацыю, націснуўшы на спасылку «About this capture» (Пра гэты запіс) у правым верхнім куце кожнай архіўнай старонкі.
Шмат увагі, якую мы надаем цэласнасці нашых архіваў і празрыстасць паходжання ўсіх матэрыялаў, што мы збіраем шмат гадоў – спрыялі існуючаму даверу людзей да Wayback Machine. А доказы, захаваныя на Wayback Machine, прымаюцца многімі судамі па ўсім свеце.
Калі вы хочаце, каб мы разгледзелі пытанне аб даданні кантэксту ў архівы, якія вы стварылі з дапамогай нашай функцыі «Save Page Now», калі ласка, звяжыцеся з намі.
Як вы маглі ўжо здагадацца, у нас ёсць пашырэнні для браўзераў: Safari, Firefox, і Chrome, а таксама мабільныя аплікацыі для iOS і Android. Асабліва адзначым нашае супрацоўніцтва з пошукавай сістэмай Brave, каб стварыць уласную сістэму выяўлення памылкі 404 (і іншых) наўпрост у браўзеры для больш зручнай навігацыі ў Wayback Machine.
Ведайце, што служба падтрымкі Internet Archive і Wayback Machine заўсёды дасяжная па электроннай пошце або праз прыватныя паведамленні ў Twitter. Дасылайце нам вашыя пытанні, запыты, справаздачы аб памылках і гісторыі поспеху. Асабліва мы хочам пачуць, што вам не падабаецца ў нашым сэрвісе, якія функцыі, на вашу думку, варта палепшыць або дадаць. Гэтак мы зможам працаваць над тым, каб лепш падтрымліваць патрэбы і пажаданні журналістаў.
Акрамя архівавання большай часткі агульнадаступнага сеціва, Internet Archive захоўвае і робіць даступнымі іншыя калекцыі матэрыялаў, у іх ліку — больш за 25 мільёнаў навуковых прац у адкрытым доступе праз наш сэрвіс Internet Archive Scholar; амаль 30 мільёнаў электронных кніг і тэкстаў, якія можна праглядаць, пазычаць або спампоўваць; і мільёны гадзін заархіваваных тэлевізійных навін (дзесяткі тэлеканалаў за апошнія амаль 10 гадоў), — даступныя для тэкставага пошуку па ключавых словах з субтытраў.
Каб заставацца ў курсе праектаў Internet Archive і Wayback Machine, падпісвайцеся на нашыя акаўнты ў Twitter @internetarchive і @waybackmachine і чытайце інашыя пасты ў блогу.
Кожны тыдзень атрымлівай на пошту: якасныя магчымасці (гранты, вакансіі, конкурсы, стыпендыі), анонсы івэнтаў (лекцыі, дыскусіі, прэзентацыі, прэс-канферэнцыі) і карысны кантэнт
