Працягваем размаўляць з беларускімі журналістамі і журналісткамі пра досвед вывучэння новых моў у эміграцыі. Гэтым разам пра мову распавядае наша каляжанка, кіраўніца Беларускага інфармацыйнага цэнтра ў Львове, Аліна Рудзіна, якая з 2020 года жыве і працуе ва Украіне. Таксама знойдзеце спіс карысных рэсурсаў для вывучэння украінскай мовы. Папярэднія тэксты нашай лінгвістычнай серыі знойдзеце тут і тут. А калі вы таксама асвойваеце новую мову або нават некалькі адразу – пішыце нам на press-club@solidarityby.eu.
Калі прыехала ва Украіну ў канцы дваццатага года, мне дапамагала тое, што, пачынаючы з 2014 года, я глядзела «Голос країни» (украінскае музычнае тэлешоў канала «1+1»), у мяне былі кніжкі ўкраінскія, напрыклад, я чытала Сяргея Жадана (украінскі пісьменнік, перакладчык, грамадскі дзеяч), у мяне, напэўна, былі ўсе яго вершы.
Таму асаблівых праблем не было: с кімсьці я пераходзіла на расійскую мову, с кімсьці намагалася размаўляць беларускай. Адное, што спачатку мясцовыя размаўлялі занадта хутка, як для мяне, і часам мне даводзілася прасіць іх казаць павольней. І я ненавідзела тэлефонныя званкі, калі трэба было, напрыклад, падтвердзіць якое-небудзь замаўленне, патлумачыць штосьці, а я нешта не разумела. Зараз для мяне няма розніцы, і я з задавальненнем падтрымаю любую размову ці сацыялагічную апытанку (бывала і такое).
І калі ў мяне з’явілася вялікае кола украінскіх сяброў, я пачала спрабаваць з імі пераходзіць на ўкраінскую мову.
Мне дапамагае, што жыву ва Львове, тут асаблівы галічанскі дыялект, шмат паланізмаў – і гэта збліжае яго з беларускай мовай. Я ўвесь час паказваю ўкраінцам, што у нас вельмі падобныя і мовы, і культурныя асаблівасці. Традыцыйныя песні, напрыклад, палескія, дзе нават няма мяжы паміж беларускім і ўкраінскім. Я разумею, што там нейкая тутэйшая гаворка і фальклор, але іх сваімі лічаць і беларусы, і ўкраінцы.
Калі ёсць досвед вывучэння некалькіх моў – ты ўжо ўвесь час шукаешь сістэму, нейкія заканамернасці, нават ня ведаючы правілаў. Разумееш, што канчатак «-ць» у беларускай становіцца, «-ти» ва ўкраінскай: «вымаўляць» – «вимовляти».
І, калі я не ведала ўкраінскага слова, я, бывала, узгадвала, як слова будзе па-беларуску, і казала яго з украінскім канчаткам ці вымаўленнем. Як правіла, гэта спрацоўвала.
Але вымаўленне нашых канчаткаў, «дзякую» і нашае дзеканне – яны, канечне, «паляць» нас. Яшчэ бываюць словы падобныя, але дзесьці націск ня там: напрыклад, «падтрымАць» і «підтрИмати». І я магу сказаць «падтрымАты», а мне кажуць: «нешта у вас з наголосам не тое, звідки вы?»
А бываюць падобныя словы, якія маюць зусім іншае значэнне. Мы для ўкраінцаў нават рабілі топ-10 украінскіх і беларускіх словаў, якія могуць унесці нейкую блытаніну.
У мяне ва ўкраінскай мове ёсць улюбёныя словы, якія я не сустракала у беларускай, і яны для мяне вельмі эмацыйна зараджаныя:
Калі пачалося паўнамаштабнае ўварванне, я зразумела, што мне ўсё менш хочацца размаўляць расійскаю, і што ўкраінская мова – гэта зараз маркер «свой-чужы», а беларуская мова – яна для многіх проста незразумелая, таму што, нажаль, украінцы рэдка чулі беларускую мову, калі ўвогуле чулі. Для мяне гэта прыкрая сітуацыя.
У 2022 годзе і пазней я пазбавілася шматлікіх расійскамоўных крыніц інфармацыі. Памятаю, як перайшла на беларускую мову ў сваіх сацсетках, гэта дакладна было пасля вызвалення Бучы. І калі стала намагацца больш ужываць украінскую, неяк падцягнулася і мая беларуская.
Гэтыя мовы адна адну ўзбагачаюць, і ўкраінамоўнае асяроддзе вельмі спрыяе і беларускай мове. І пры гэтым заўсёды бачыла/чула добрую рэакцыю на беларускую мову ад маіх украінскіх сяброў. Калі мяне прадстаўлялі, казалі: «гэта Аліна, яна з Беларусі і яна беларускамоўная». Здавалася б, гэта мусіць бы нармальным, але…
Працэсы вывучэння ўкраінскай мовы і беларускай мовы ў мяне ішлі паралельна. І зараз, нават калі я размаўляю с кімсьці расійскамоўным, я ўжо ўстаўляю словы на беларускай мове і мае думкі ўжо больш-меньш фармуюцца па-беларуску. Для мяне гэта, па-першае, вельмі цікава, ну і важна.
Апошнім часам ва Украіне з’явілася шмат моўных праектаў, якія апісваюць працэс дэкаланізацыі і кажуць пра шкоднасць распаўсюджвання расійскай мовы ва Украіне, распавядаюць пра гісторыю русіфікацыі Украіны. Яны матывуюць людзей задумацца, адкуль з’явілася расійскамоўны наследак (бо на пачатку дваццатага стагоддзя Украіна размаўляла ўкраінскай) і зрабіць свядомы выбар на карысць украінскай мовы.
Яшчэ тут заўжды быў вельмі развіты фальклор, і ўся гэтая спадчына атрымала другое дыханне, розныя фальклорныя праекты сталі вельмі папулярнымі. Мне самой вельм падабаецца мясцовы гурт «Пиріг і Батіг». Іх творчасць базуецца на паэзіі ўкраінскага Расстралянага Адраджэння (Розстріляного Відродження): гэта тыя паэты, якія былі закатаваныя ці забітыя савецкай уладай розных часоў. І калі ў 2021 годзе гэты гурт быў вядомы збольшага лакальна, то зараз іх запрашаюць па ўсёй Украіне, яны ездяць у туры па дэакупаваных тэрыторыях, і гэта не проста спевы, яны распавядаюць гісторыі тых аўтараў, на вершы якіх робяць свае творы.
Я заняла радыкальную пазіцыю ў дачыненні да таго, як развіваецца беларуская медыйная сфера, для мяне стала вельмі важна, каб з’яўлялася больш беларускамоўных праектаў, каб мы ў гэтым ішлі паралельна з Украінай.
Сваім маленькім унёскам я бачу тое, што калі бываю на ўкраінскіх прафесійных мерапрыемствах, і нешта мне падаецца цікавым і рэлевантным для беларусаў – я раблю пра гэта матэрыялы для беларускай аўдыторыі, і зараз мне вельмі проста браць цікавыя дыскусіі і выступы, і перакладаць іх на беларускую. Хай гэта будзе мой ўнёсак у прафесійны беларускі кантэнт.
Вучыць украінскую я пачала з базавых рэчаў: перагледзела трылогію Толкіена на ўкраінскай мове, потым перагледзела ўсяго Гары Потэра па-ўкраінску. Я ўбачыла, што мне там незразумелыя літаральна некалькі слоў: тады я рабіла паўзы – шукала гэтыя словы ў слоўніку, і аказвалася, што збольшага яны ўжываюцца і ў беларускай мове. Гэта было для мяне цікавым адкрыццём.
Калі фільма з украінскім перакладам няма, ёсць вялікая імавернасць, што я не буду яго глядзець. Зараз 90 адсоткаў фільмаў, што гляджу – на ўкраінскай мове.
Сістэмы вывучэння ўкраінскай у мяне няма. Але мая канчатковая мэта – авалодаць мовай на тым узроўні, каб ня толькі размаўляць, але і пісаць. Я гэтага сапраўды хачу, і я бачу, што шмат хто з нашых, якія жылі ці жывуць ва Украіне, пачыналі пісаць украінскай на добрым узроўні. Таму думаю, што гэта дасягальная мэта.
Я набыла на кніжнай барахолцы стары падручнік украінскай мовы, але прыйдзе момант, калі я звярнуся да паслуг рэпетытара і буду займацца на сур’ёзным узроўні.
Больш за год карыстаюся Duolingo, дзе вывучаю ўкраінскую праз анлійскую, бо, каб запамінаць, як пішуцца словы, трэба нейкая нагледжанасць. Там няма складанай лексікі, але з паўсядзённымі словамі і фразамі дапамагае.
Так сталася, што ў мяне зараз нарачоны-ўкраінец – і гэта таксама дадало нешта новае ў то, як я стала ўспрымаць украінскую мову. Бо ўкраінская ў плане кахання… я нават не ведаю, с чым гэта параўнаць, гэта мова пяшчоты.
Гэта вялікая колькасць слоў, якіх у расійскай мове ўвогуле няма. Калі б у мяне быў досвед беларускамоўных стасункаў – гэта, магчыма, магло б параўнацца.
У нашых стасунках я намагаюся размаўляць украінскай, але пішу беларускай, а мой хлопец – толькі ўкраінскай. Калі мы разам, то глядзім фільмы з украінскай агучкай, і калі я нешта не разумею – ён мне тлумачыць. Мы ўвесь час фіксуем нейкія моманты, перакладаем адзін аднаму, і ў нас зараз нават ёсць свае зразумелыя лінгвістычныя жарты. Гэта, канечне, паспрыяла таму, каб мне стала лягчэй размаўляць украінскай.
Калі мне трэба нешта хутка ці складанае патлумачыць у нейкай кампаніі, я пераходжу на беларускую, і гэта заўсёды вельмі добра ўспрымаецца. І часам мяне нават просяць працягваць размаўляць беларускай, бо падабаецца гучанне.
Увогуле, беларуская мова ва Украіне – гэта як абярэг. Беларусы ва Украіне звычайна размаўляюць па-беларуску, а калі з намі украінцы – то намагаемся ўкраінскай, але залежыць ад людзей.
Каб вывучыць украінскую, трэба, па-першае, яе слухаць. На Youtube купа класных украінскіх праектаў.
Карысна чытаць і параўноўваць з беларускай. Калі ты задзейнічаешь нейкі аналітычны апарат, гэта спрыяе таму, каб запамінаць: тое, над чым мозг папрацаваў, запамінацца на большы тэрмін.
І, напэўна, музыка таксама вельмі спрыяе, разбор тэкстаў. Паэзія, але паэзію не ўсе любяць.
Кожны тыдзень атрымлівай на пошту: якасныя магчымасці (гранты, вакансіі, конкурсы, стыпендыі), анонсы івэнтаў (лекцыі, дыскусіі, прэзентацыі, прэс-канферэнцыі) і карысны кантэнт
